Column Pierre Linssen: Nog even terug naar het oude Rome

In totaal hebben we Rome 26 volle dagen bezocht, waarvan elf dagen in 2007, één dag in 2010 en veertien dagen in 2012 en nog steeds weinig gezien.

De indrukken van die van 2007 kan ik erg moeilijk omschrijven, vooral omdat die vakantie (samen met onze dochter) onze eerste heel bijzondere kennismaking was.

Graag wil ik de geïnteresseerde lezer meenemen naar een van de zeer vele kerken (ooit ongeveer 900) in Rome; de ‘Santa Maria dei Miracoli’. Meer in het bijzonder nog, een detail van het bronzen reliëf van het altaarfront uit ca. 1670 van een onbekende kunstenaar van het Laatste Avondmaal:

Ik kan het niet helpen, maar ik meen hierin overduidelijk een vrouwengezicht te zien naast Jezus. En steeds opnieuw zagen we dergelijke vrouwengezichten in tal van andere artefacten en schilderijen (van dat Laatste Avondmaal). Mijn lang verleden gedachte dat Jezus naast zich een vrouw ‘zou moeten hebben gehad’, kreeg steeds meer gestalte.
Dan Brown versterkte dat nog meer toen ik de film ‘The Da Vinci Code’ bekeek.

Het toeristeninformatiecentrum van Rome raadde ons het bezoeken van de Vaticaanse Musea af vanwege vooral de drukte en zakkenrollerij, maar daar lieten we ons niet door afschrikken. Die dag bezochten we eerst de Engelenburcht, het enorme mausoleum van keizer Hadrianus. Van daaruit helemaal bovenin zagen we de mensenmassa, die na een paar uur toch belangrijk korter was geworden. We sloten aan en binnen 20 minuten waren we binnen de poorten van de musea.

Allemaal te veel om op te noemen: bij het levensgrote fresco ‘Scuola di Atene’ met een formaat van 5 x 7.65 meter van de schilder Raffaello Sanzio hebben we alleen al bijna een kwartier gestaan. Ik ervoer die dag in de Musea tot aan sluitingstijd heel bijzondere energieën, niet wetende dat ik daarna een verlangen hiernaar zou houden. En dat verlangen werd in 2015 en 2016 vervuld met een museumkaart.   

Wie kent de Sixtijnse Kapel niet met het wereldberoemde fresco (ca. 1511) van Michelangelo; de schepping van Adam (de mens); het tafereel van de twee handen die elkaar bijna raken, waarvan je zou zeggen dat dit het middelpunt van de plafondschildering zou moeten zijn. Maar dat is het dus niet en dat viel meteen op.
Het centrum van die schildering is de schepping van Eva, van de vrouw dus:

Fascinerend, een vrouw, de draagster van het leven. Als er al een menselijke god zou zijn (geweest), waarom dan geen vrouw? Waarom die welhaast tijdloze onderwaardering voor de vrouw? Michelangelo heeft hier (m.i.) bewust voor gekozen om Eva in het centrum te schilderen. Hij stopte wel vaker 'verborgen' betekenissen in zijn werk, óók in de Sixtijnse kapel, wat hij destijds beter niet hardop kon zeggen. Het prominent belang van de vrouw volgt nog in een van mijn volgende columns.

Trouwens, die Michelangelo Buonarroti was minstens net zo’n interessant figuur als Leonardo da Vinci. Hij leefde van 1475 tot 1564 en werd bijna 89 jaar. Een geduchte  ‘concurrent’ van Leonardo overigens, die leefde van 1452 tot 1519 en nét 67 jaar werd. Michelangelo is de maker van de Florentijnse Piëta, waarvan hieronder een foto, die zijn maaksel op hoge leeftijd kapotsloeg. Blijkbaar was het marmer van dit beeld niet zo geschikt … Hij had in zijn leven wel vaker van die woedeaanvallen gehad wat hem eens een gebroken neus opleverde tijdens een vechtpartij met een beeldhouwer. Het neusbeen van Michelangelo is overigens nooit meer in zijn rechte stand gekomen.

Op een foto in het Vaticaans museum maakten we ook kennis met ‘de lijkwade van Turijn’ (waarover veel twijfel betreffende de authenticiteit), waarbij ik mij vragen stelde.
Hier beide afbeeldingen naast elkaar gezet:

Als je daarnaast ook nog de buste van Michelangelo, vervaardigd door Daniele da Volterra (en nog niet zo lang geleden gerestaureerd door Nicola Salvioli) zou plaatsen, dan zie ik heel duidelijke overeenkomsten voor wat betreft het gelaat en dan in het bijzonder het neusbeen, wat dus nooit meer in zijn rechte stand is gekomen.
Zoek maar eens op indien geïnteresseerd. Schetsen van Volterra, Jacob Matham en Jacopino del Conto laten hetzelfde zien, maar niet bij de Florentijnse Piëta.

Misschien is hier door Michelangelo aan een ‘perfectie’ gewerkt tijdens de restauratie?
Hij stond blijkbaar in die tijd bekend als een ‘lelijke man’ en wilde mogelijk door hemzelf iets ‘recht zetten’, wat dus mislukte en leidde tot die begrijpelijke woedeaanval.

In het jaar dat Leonardo da Vinci stierf, beschreef hij op welke wijze een camera obscura kan worden gebruikt. Deze camera werd destijds vaker als hulpmiddel gebruikt om de werkelijkheid nauwkeurig over te kunnen nemen op een schilderdoek.

Het lijkt mij niet onmogelijk dat de lijkwade van Turijn een afbeelding is (met behulp van de ‘camera obscura’) met daarop het zelf vervaardigde gezicht van en door Michelangelo, waarvan ik al schreef dat hij vaker 'verborgen' betekenissen in zijn werk stopte.

Waarom zouden Leonardo en Michelangelo zich overigens niet verzoend kunnen hebben voordat Leonardo stierf in 1519? Of kregen ze een gezamenlijke opdracht? Wellicht om een bewijsvoering neer te leggen dat Jezus écht bestaan heeft? De kerk had in die tijden een extra impuls nodig om haar nieuw leven in te blazen. Kosten nog moeite werden in die tijd gespaard en zo begon de kerk dan ook om een nieuwe Sint-Pietersbasiliek te bouwen.

Vervaardigde Michelangelo met behulp van (Leonardo)’s camera obscura, de lijkwade met een afbeelding van zichzelf? Op de afbeelding van de lijkwade zie ik overigens allerminst het gelaat van een 33-jarige Jezus. Michelangelo was op het moment van mogelijke vervaardiging casu quo ‘vervalsing’ (ook dat werd niet door de kerk geschuwd) 43 jaar, hetwelk mij aannemelijker lijkt.

Leonardo en Michelangelo …

Ik zie een samenhang tussen bewondering, concurrentie, rivaliteit en narcisme. Bewondering gaat immers aan de concurrentie vooraf en leidt tot rivaliteit, wat weer iets zegt over de eigendunk (het narcisme). Het inzicht leidt dan weer tot wijsheid en verbinding en dat zou zo maar eens kunnen, nét voordat je dit leven verlaat.
Sommigen krijgen dat inzicht, anderen nooit.